Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku

Modlitwa. Teatr powszechny - nowy projekt

„Modlitwa. Teatr powszechny” w reżyserii Michała Stankiewicza jest spektaklem partycypacyjnym, otwartym działaniem scenicznym inspirowanym utworami ubiegłorocznej noblistki Swietłany Aleksijewicz. Opiera się na założeniu, że uczestnictwo w kulturze nie może oznaczać tylko dostępu do instytucji kultury, ale powinno być poszerzane o możliwości aktywnego, kooperacyjnego, w dużym stopniu autonomicznego udziału zainteresowanych osób. Dlatego w strukturze spektaklu aktorami są uczestnicy, którzy przedstawiają (interpretują) wybrane przez siebie fragmenty reportaży Aleksijewicz. Spektakl wprost realizuje postulaty teatru powszechnego, publicznego – współtworzonego przez obywateli, pozwalającego na ekspresję wartości, łączącego przeszłość i teraźniejszość, stwarzającego przestrzeń otwartej dyskusji.

Fot. „Chernobyl” by Fi Dot is licensed under CC BY-SA 2.0.

Projekt obejmuje realizację pięciu spektakli, w Białymstoku, Czeremsze, Gródku, Sopocie i Warszawie. Każdy ze spektakli poprzedzony jest próbami prowadzonymi w formule warsztatowej, podczas których uczestnicy nabywają kompetencji scenicznych oraz integrują się ze sobą nawzajem. W jednym spektaklu bierze udział 15 20 osób. Spektakle są prezentowane przed ok. stuosobową publicznością. Spektaklom towarzyszą inne działania w społeczności lokalnej: otwarta dyskusja z udziałem uznanych reportażystów i wystawa pt. „Czy prawdziwy jest świat zamknięty w słowie?”, a także warsztaty edukacyjne dotyczące reportażu i historii mówionej, przygotowujące uczestników do kolejnych etapów projektu. W projekcie bierze udział starsza młodzież (uczniowie, studenci), dorośli, seniorzy (przy założeniu różnicowania uczestników poszczegól-nych spektakli).

ETAP 1: WARSZTATY – „PRETEKST”
Warsztaty dotyczą reportażu i historii mówionej. Osadzone są w nurcie life history i life story. Uczestnicy warsztatów zapoznają się z twórczością Swietłany Aleksijewicz, zgłębiają związki między literaturą, reportażem i historią, poznają metody pracy reportera (ze szczególnym uwzględnieniem jej etycznych aspektów), rozpoznają możliwości translacji tekstu na działanie perfomatywne, testują napięcia między słowem a performansem, ale też odkrywają siebie, opowiadają o sobie, ćwiczą autoekspresję, poznają się nawzajem i rozpoznają jako kolektyw twórczy. Warsztaty przygotowują uczestników do dalszej pracy z wybranymi przez nich fragmentami tekstów Aleksijewicz w ramach prób poprzedzających spektakl. Hasłem przewodnim warsztatów jest „pretekst” – pretekst do spotkania z drugim człowiekiem, ale też „tekst” (efekt warsztatów) poprzedzający („pre-”) własne działania performatywne uczestników, ich wejście w formułę partycypacyjnego spektaklu.

ETAP 2: PRÓBY – „TEKST”
Każdy ze spektakli poprzedzony jest próbami prowadzonymi w formule warsztatowej, kooperacyjnej przez reżysera i dramaturga. Podczas prób uczestnicy rozwijają podstawowe kompetencje sceniczne oraz uczą się pracować ze sobą w grupie. Próby wzmacniają poczucie udziału we wspólnym dziele i odpowiedzialności za nie. Jakość końcowego efektu w postaci spektaklu zależna jest bowiem zarówno od indywidualnego zaangażowania każdego z uczestników, jak też od ich zdolności do współpracy, otwartości na siebie nawzajem, wzajemnego zrozumienia. W toku prób uczestnicy dokonują samodzielnego wyboru fragmentów z utworów Swietłany Aleksijewicz, dyskutują powody dokonanych wyborów. Wybranych fragmentów uczą się na pamięć, stając się w ten sposób ich Nosicielami i Głosicielami.

ETAP 3: SPEKTAKL – „TEKST ŻYWY”
Spektakl jest z założenia „dziełem otwartym”: wieloznacznym, poddającym się ciągłej rekonfiguracji, reinterpretacji i rekontekstualizacji, żywym, aktualnym, bezhierarchicznym, egalitarnym i demokartycznym. Każdy ze spektakli jest inny. Biorą w nim udział inne osoby, które wybierają inne fragmenty z utworów Aleksijewicz. Każdy spektakl tworzy unikalną konstelację osobowo-treściową, uruchamia inne znaczenia i wchłania inne konteksty (miejsca, społeczności, wydarzenia). Przed wygłoszeniem wybranego fragmentu uczestnicy opowiadają o powodach swojego wyboru. Na scenie „na żywo” mierzą się ze sobą (swoją tremą, emocjami, myślami), z tekstem i z zawartym w nim świadectwem – przeżyciem bohaterów reportaży Aleksijewicz, które w ten sposób staje się również ich własnym. Dzięki nim tekst ożywa, dzieje się „tu i teraz”, w ich doświadczeniu i wobec zgromadzonej publiczności. Taka konstrukcja projektu i spektaklu sprawia, że żadna z wypowiedzi nie zostaje zamknięta w monologu jednego aktora, lecz zaczyna należeć do wielu i przez wielu „mówić”. W ten sposób wyłania się ze spektakli mozaikowy obraz człowieka, utkany z indywidualnych, intymnych, zmultiplikowanych pamięci i przeżyć, nie tylko bohaterów Aleksijewicz, ale też uczestników projektu. Powstaje dzieło zbiorowe, wieloautorskie, nieredukowalne do nazwiska reżysera czy autora adaptacji, jak ma to miejsce w konwencjonalnych produkcjach teatralnych. Jest to dzieło osadzone w powtórzeniu i rytuale, przybierające postać samodzielnego programu, replikującego się wirusa, kulturowego memu, który za sprawą każdego ze współtwórców przekracza granice teatru. Tym samym teatr przestaje być elitarną, ekskluzywną i skonwencjonalizowaną instytucją, zamienia się w doświadczenie zbiorowe, powszechne, inkluzywne, polifoniczne i dostępne. Z jednej strony, bezpośrednie, aktywne i autonomiczne uczestnictwo rozbija – choć czyni to tylko punktowo (w ramach projektu) – monopol profesjonalnych twórców i wykonawców. Z drugiej, prowadzi do zakwestionowania autorskiego, artystycznego przetworzenia świadectwa przez reżysera czy dramaturga.

ETAP 4: FINISAŻ PROJEKTU – „KONTEKST”
Kontekst oznacza tu z jednej strony zbiór odniesień niezbędnych do zrozumienia spektaklu i zachodzących w jego obrębie procesów artystycznych, psychologicznych i społecznych, z drugiej dążenie do powiązania spektaklu z szerszym otoczeniem społecznym, kulturowym i politycznym. Środkiem tak rozumianej kontekstualizacji są dyskusja i wystawa pt. “Czy prawdziwy jest świat zamknięty w słowie?”.

DYSKUSJA
W dyskusji udział biorą inicjatorzy projektu (reżyser, producent), którzy jednocześnie pełnią rolę jej moderatorów, zainteresowani uczestnicy projektu oraz zaproszeni reportażyści. Wydarzenie jest także otwarte na udział i głosy publiczności. Ma charakter niehierarchiczny – odchodzi od formuły panelu eksperckiego lub spotkania autorskiego na rzecz polilogu oraz bardziej spontanicznej wymiany obserwacji i opinii, a także interdyscyplinarny – dotyczy dwóch dziedzin twórczości i ekspresji ludzkiego doświadczenia: reportażu i teatru. Podczas dyskusji poruszone zostają kwestie współczesnej kondycji obu dziedzin, granic reprezentacji doświadczenia w każdej z nich, potencjału płynącego z ich łączenia, ich wpływu na rzeczywistość społeczną i polityczną, odpowiedzialności twórców, miejsca bohaterów i odbiorców.

WYSTAWA
Dyskusja połączona jest z wernisażem wystawy. Na wystawę składają się: dokumentacja warsztatów, prób i spektakli oraz fotograficzne portrety uczestników projektu. Każdy portret wykonany jest w dwóch kopiach, z których jedna jest pamiątką dla uczestnika, druga – trafia na wystawę.
Dyskusja i wystawa poszerzają zasięg oddziaływania projektu, pozwalają na dotarcie do nowych, dotąd niezaangażowanych odbiorców, oraz stwarzają pretekst do ich spotkania z bezpośrednimi uczestnikami projektu.

W spektaklu wykorzystywane są fragmenty reportażu Swietłany Aleksijewicz "Czarnobylska modlitwa. Kronika przyszłości" w tłumaczeniu Jerzego Czecha.

Projekt „Modlitwa. Teatr powszechny” realizowany jest przez Fundację Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis dzięki wsparciu finansowemu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w ramach programu „Kultura dostępna”) oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego.

Partnerzy:

Uniwersytet w Białymstoku / Uniwersyteckie Centrum Kultury
Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Gminny Ośrodek Kultury w Czeremsze
Gminne Centrum Kultury w Gródku
Festiwal Sopot Non-Fiction / Teatr Boto
Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego
Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Zapisz

Zapisz