Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku

Jaśmina Wójcik w Fastach

W ramach projektu Fundacji Słowa i Rzeczy "sztuka/globalizacja" (któremu partnerujemy) w Białymstoku gości Jaśmina Wójcik. W swoich działaniach artystka odwoła się do historii kombinatu bawełnianego w Fastach.

Zakłady opisywali w 1975 r. przewodnicy PTTK - Waldemar Monkiewicz i Elwira Duc. Poniżej publikujemy fragment przewodnika ich autorstwa oraz zdjęcia z Fast wykonane w ramach projektu Fundacji UwB "35 lat później" w 2010 r. przez Paulinę Tumiel.

Kombinat Bawełniany w Fastach

Proponujemy, aby rozpocząć zwiedzanie miasta od największego w Białymstoku kombinatu włókienniczego. Jest to dobrze znany mieszkańcom Kombinat Bawełniany w Fastach. Położenie kamienia węgielnego pod budowę tego zakładu nastąpiło 1 października 1955 r. Faktycznie jednak już 22 czerwca 1953 r. Centralny Zarząd Przemysłu Bawełnianego w Łodzi delegował do Białegostoku mgr inż. Zenona Rakowca, który miał opracować program inwestycyjny budowy Białostockich Zakładów Przemysłu Bawełnianego. Zakład zlokalizowano w szczerym polu, na nieuzbrojonym terenie, bez bocznicy kolejowej, wody i energii elektrycznej. Pierwszym dyrektorem naczelnym nieistniejącego jeszcze kombinatu został Tadeusz Minkina.

Prace budowlane rozpoczęto w kwietniu 1954 r. według projektu „Giprolegpromu” w Moskwie. Najpierw zbudowano przędzalnię średnioprzędną, którą przekazano do eksploatacji w IV kwartale 1955 r. Wyposażenie tej przędzalni pochodziło z Kołomieńskiej Fabryki Maszyn Tekstylnych w Penzie. Już w maju 1955 r. przystąpiono do budowy nowej hali fabrycznej – przędzalni cienkoprzędnej. Jej uruchomienie nastąpiło w 1958 r. W obu przędzalniach ruszyło do wytężonej pracy ponad sto tysięcy wrzecion. Od kwietnia 1956 r. do końca marca 1960 r. budowano dalszy, niezmiernie ważny obiekt kombinatu – farbiarnię. Urządzenia do jej wyposażenia sprowadzono z Danii.

Tkalnię kolorową uruchomiono we wrześniu 1962 r. Od tego momentu 724 krosna wykonane w NRD i 92 krosna produkcji włoskiej firmy „Gallileo” zaczęły wyrzucać ze swoich przemyślnie skonstruowanych trzewi barwne wstęgi różnorodnych materiałów.

Kolejnym sukcesem budowniczych kombinatu było powiększenie zakładu o tkalnię białą. Umieszczono w niej tysiąc sto nowoczesnych krosien polskiej produkcji, wykonanych na licencji znanej szwajcarskiej firmy „Sauer” oraz dalsze sto krosien marki „Lancier”.

Jednym z ostatnich etapów budowy tej największej inwestycji przemysłu włókienniczego w Białymstoku, jaką jest Kombinat „Fasty”, było zakończenie prac – w 1966 r. – przy nowoczesnej wykańczalni tkanin. I wreszcie, stanowiąca ostatnie najwyższe osiągniecie techniki w tej dziedzinie – drukarnia filmowa, uruchomiona w dniu 23 marca 1968 r., jako pierwsza w Polsce.

Cały zespół budynków i pomieszczeń kombinatu zajmuje powierzchnię pięćdziesięciu hektarów. Dominującym akcentem jest stusześciometrowy komin elektrociepłowni.

W kombinacie pracuje obecnie ponad sześć i pół tysiąca pracowników, a roczna produkcja wynosi około osiemdziesiąt milionów metrów tkanin. Mimo tradycyjnej nazwy, surowcem służącym do produkcji są, zamiast bawełny, włókna sztuczne. Dojazd do kombinatu z centrum miasta jest bardzo łatwy: ulicami Antoniukowską, Produkcyjną i Przędzalnianą lub ulicą Zwycięstwa i szosą nr 190.

Źródło: Waldemar Monkiewicz, Elwira Duc, 1975, "Szlakiem osiągnięć Polski Ludowej po Białymstoku", niepublikowany materiał PTTK (dzięki uprzejmości Franciszka Skrypko).